આપણી ભારતીય સંસ્કૃતિમાં શ્રાદ્ધનું ખૂબ જ મહત્ત્વ છે. શ્રાદ્ધ એટલે ભક્તિ સાથે કરવામાં આવતી પિતૃતૃપ્તિની વિધિ જેના દ્વારા પૂર્વજો સંતુષ્ટ થાય છે. પિતૃપક્ષ ભાદરવા મહિનાના પૂનમથી શ્રાદ્ધ શરૂ થાય છે, જે અમાસ તિથિ સુધી ચાલે છે. આ વખતે પિતૃપક્ષ સોમવાર, 8 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થઈ ગયો છે અને 21 સપ્ટેમ્બરે સમાપ્ત થશે.
પિતૃપક્ષ દરમિયાન કાગડા, કૂતરા અને ગાયોને સૌપ્રથમ ભોજન આપવાની પરંપરા છે. સામાન્ય જીવનમાં ગાયોને દરરોજ ઘાસ ચઢાવવામાં આવે છે, પરંતુ કૂતરા અને કાગડાને ફક્ત પિતૃપક્ષ દરમિયાન અથવા પરિવારના સભ્યની પુણ્યતિથિ પર જ ભોજન ચઢાવવામાં આવે છે.
શ્રાદ્ધમાં કાળા તલથી અર્પણ કરવામાં આવે છે. પિતૃઓ ફક્ત કાળા તલથી જ તૃપ્ત થાય છે. ગરુડ પુરાણમાં ભગવાન કૃષ્ણએ કહ્યું છે કે તલ મારા પરસેવામાંથી નીકળ્યા છે. કૃષ્ણ શ્યામ રંગના હોવાથી અને તે જ આપણને જીવનના સમુદ્ર પાર લઈ જશે. કાળા તલથી અર્પણ કરવામાં આવે છે, કાળા તલ સમયનું પ્રતીક છે, એક તલનું દાન 32 સોનાના દ્રષ્ટા સમાન છે. તલનું દાન કરવાથી ઈચ્છિત સંતાન પ્રાપ્ત થાય છે અને શનિ અને રાહુથી થતા અનેક દોષો દૂર થાય છે. પિતૃ પક્ષમાં ભક્તિભાવથી પૂર્વજોનું સ્મરણ કરીને દક્ષિણ તરફ મુખ કરીને તલ ચઢાવવાથી પૂર્વજો સંતુષ્ટ થાય છે અને તેઓ શુભ કાર્યો કરે છે.
કાગડો – એવું કહેવાય છે કે કાગડો પણ યમ પક્ષી છે. તે કાળા રંગનો હોય છે અને તે સમય અગાઉથી વાંચી પણ શકે છે. એક જૂની કહેવત છે કે જો કાગડો ઘરના ઓટલા પર બેસે તો એવું માનવામાં આવે છે કે મહેમાન આવવાનો છે, જ્યારે કાગડો કોઈના માથા પર બેસે તો તે ખૂબ જ અશુભ માનવામાં આવે છે. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં જ્યારે પણ કાગડો કોઈના માથા પર બેસે છે, ત્યારે તેને મુશ્કેલીથી બચાવવા માટે લોકો તે વ્યક્તિના મૃત્યુની ખોટી માહિતી સંબંધીઓને આપે છે, પછી પછી તેઓ કહે છે કે કાગડા તેના પર બેસવાને કારણે આ ભ્રામક માહિતી આપવામાં આવી છે, એવું માનવામાં આવે છે કે આમ કરવાથી વ્યક્તિ સુરક્ષિત રહે છે, મુશ્કેલી ટળી જાય છે. શ્રાદ્ધમાં કાગડો તમને તમારા પૂર્વજોની યાદ અપાવે છે, તેથી યમનો એક ભાગ કાગડાને પણ આપવામાં આવે છે.
કૂતરો – કૂતરો મનુષ્યો માટે સૌથી વફાદાર પ્રાણી છે. માન્યતાઓ અનુસાર, કૂતરો યમ પ્રાણી છે કારણ કે તે ભૈરવનું વાહન છે, તે સમયનું પ્રતીક પણ છે. કૂતરો સહેજ અવાજ અને કંઈક અપ્રિય ઘટનાની આશંકા પર પણ ઊંઘમાંથી જાગી જાય છે. કૂતરાને ભોજન આપવાનો અર્થ એ છે કે આપણા પૂર્વજો ગમે ત્યાં અને ગમે તે સ્વરૂપમાં હોય સુરક્ષિત રહે. ભારતીય જ્યોતિષશાસ્ત્રમાં, જો કુંડળીમાં કેતુ પીડિત હોય, તો કૂતરાની સંભાળ રાખવાથી, સેવા કરવાથી અને ખવડાવવાથી કેતુનો ક્રોધ દૂર થાય છે, જે જીવનમાં અચાનક ચમત્કારિક ફેરફારો લાવે છે.
માન્યતાઓ અનુસાર, શ્રાદ્ધ પક્ષ દરમિયાન કાગડા, કૂતરા અને ગાયને ભોજનનો એક ભાગ આપવાથી વ્યક્તિ અકાળ મૃત્યુથી બચી જાય છે અને પૂર્વજોના આશીર્વાદથી બાકી રહેલા કાર્યો પૂર્ણ થાય છે.
