થિયાનમેન હત્યાકાંડની ૩૩મી વર્ષગાંઠ પર યુએસ સેક્રેટરી ઓફ સ્ટેટ એન્ટની બ્લિંકને ફરી એકવાર શાંતિપૂર્ણ વિરોધનું આહ્વાન કર્યું, લોકશાહીની માંગ અને બહાદુરી ભર્યું પગલુ ભર્યુ. અમેરિકી વિદેશ મંત્રીએ કહ્યું કે તિયાનમેન સ્મારકોને હટાવીને ઈતિહાસના નિશાનને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે.
એન્ટની બ્લિંકને જણાવ્યું હતું કે યુએસ કાઢી મૂકેલા વિરોધીઓની યાદનું સન્માન કરે છે અને માનવાધિકારોને જાળવી રાખવાની વાત કરે છે, પછી ભલે તેઓનું ઉલ્લંઘન થાય અને કેટલાક દ્વારા તેમને ધમકી આપવામાં આવે. બ્લિંકને ટિ્વટર પર લખ્યું કે, ‘૩૩ વર્ષ વીતી ગયા છે જ્યારે વિશ્વએ બહાદુર વિરોધીઓને થિયાનમેન સ્ક્વેરમાં શાંતિપૂર્ણ રીતે લોકશાહીની માંગ કરતા જાેયા છે.
સ્મારકોને દૂર કરવા અને ઈતિહાસને ભૂંસી નાખવાના પ્રયાસો છતાં, અમે જ્યાં પણ જાેખમ હોય ત્યાં માનવ અધિકારો માટે સન્માનને પ્રોત્સાહન આપીને તેમની સ્મૃતિનું સન્માન કરીએ છીએ.” ચીનમાં માઓએ સામ્યવાદી પક્ષની સ્થાપના કરી અને લાખો લોકશાહી તરફી લોકોને ગોળી મારીને મારી નાખ્યા હતા અને પછી દેશમાં ક્રૂર ડાબેરી શાસનની સ્થાપના થઈ.
પરંતુ, ચીનનો એક ભાગ હજુ પણ દેશમાં લોકશાહીની સ્થાપના ઈચ્છે છે અને વર્ષ ૧૯૮૯માં હજારો લોકશાહી તરફી લોકોએ ચીનમાં લોકશાહીની પુનઃસ્થાપના માટે આંદોલન શરૂ કર્યું અને લોકશાહી તરફી સમર્થકોની સંખ્યા સતત વધતી રહી. એવું લાગતું હતું કે આ ચળવળ સમગ્ર દેશમાં ફેલાઈ જશે, તેથી કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી મૂળ સુધી હચમચી ગઈ.
ચીનની રાજધાની બેઇજિંગના થિયાનમેન સ્ક્વેર ખાતે એક લાખથી વધુ લોકશાહી તરફી વિદ્યાર્થીઓ એકઠા થયા હતા અને દેશમાં લોકશાહી પુનઃસ્થાપિત કરવા સરકાર પાસે માંગણી કરવા લાગ્યા હતા. રાજધાની બેઇજિંગથી શરૂ થયેલો વિરોધ ચીનના અન્ય શહેરો જેમ કે શાંઘાઈમાં ફેલાઈ ગયો હતો. ચીનના ઈતિહાસમાં આવું પહેલીવાર બન્યું હતું જ્યારે બેઈજિંગમાં જાહેર વિરોધ માટે આટલી ભીડ એકઠી થઈ હોય. ચીનમાં દેખાવો કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીના ભૂતપૂર્વ જનરલ સેક્રેટરી અને ઉદારવાદી નેતા હુ યાઓબાંગના મૃત્યુ પછી શરૂ થયા હતા.
હુ ચીનના રૂઢિચુસ્તો અને સરકારની આર્થિક અને રાજકીય નીતિનો વિરોધ કરતા હતા અને હારેલા તરીકે તેમની હકાલપટ્ટી કરવામાં આવી હતી. ચીનના ઘણા વિદ્યાર્થીઓએ તેમની યાદમાં માર્ચનું આયોજન કર્યું હતું. પરંતુ ટૂંક સમયમાં જ કૂચ હિંસક પ્રદર્શનમાં ફેરવાઈ ગઈ. એવું કહેવાય છે કે ચીની સેના વિદ્યાર્થીઓ પર ટેન્ક ચઢાવવાથી પણ પાછળ હટી ન હતી.
૪ જૂન, ૧૯૮૯ ના રોજ, લોકશાહીના એક મિલિયનથી વધુ સમર્થકો થિયાનમેન સ્ક્વેર ખાતે એકઠા થયા, તેમને વિખેરવા, ક્રૂર સામ્યવાદી શાસને સમગ્ર દેશમાં માર્શલ લૉ લાદ્યો અને સૈનિકોને આંદોલનકારીઓને કચડી નાખવાનો આદેશ આપ્યો અને પછી આખી દુનિયા. પ્રથમ વખત જાેવામાં આવ્યું. જ્યારે ચીની સૈનિકો નિઃશસ્ત્ર વિદ્યાર્થીઓને દૂર કરવા માટે સેંકડો તોપો સાથે પહોંચ્યા અને પછી નિઃશસ્ત્ર વિદ્યાર્થીઓ પર ગોળીબાર કરવાનું શરૂ કર્યું.
એવો અંદાજ છે કે થિયાનમેન સ્ક્વેર ખાતે ઓછામાં ઓછા ૧૦,૦૦૦ વિદ્યાર્થીઓને ટેન્ક દ્વારા કચડી નાખવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીએ માત્ર ૩૦૦ દર્શાવ્યા હતા. બીજા દિવસે સવારે થિયાનમેન સ્ક્વેર સાવ ખાલી હતો. આ ઘટનાને કવર કરવા ગયેલા વિદેશી પત્રકારો પાસેથી કેમેરા છીનવી લેવામાં આવ્યા હતા, જેથી તસવીરો બહાર ન આવી શકે અને થિયાનમેન હત્યાકાંડની માત્ર એક જ તસવીર બહાર આવી, જેમાં એક વિદ્યાર્થી ટાંકીની સામે ઊભેલો જાેવા મળે છે.
આ સામ્યવાદી શાસનની ક્રૂરતાની વાર્તા કહે છે. તે સામ્યવાદીઓ, જેઓ શાસનમાં પારદર્શિતાની વાત કરે છે, જેઓ દરેક દેશમાં આઝાદીનો નારા લગાવતા જાેવા મળે છે, પરંતુ આ સામ્યવાદી નેતાઓ થિયાનમેન સ્ક્વેરના ઉલ્લેખ પર મૌન છે. આજની તારીખે ચીનની સરકાર તે ઘટનાથી એટલી નર્વસ છે કે તેણે તેનાથી સંબંધિત કોઈપણ માહિતી ઇન્ટરનેટ પર અપલોડ કરવાની મંજૂરી આપી નથી.
ચીનમાં આ વિરોધ સાથે જાેડાયેલી માહિતી આપતી ઘણી વેબસાઈટ આજ સુધી બ્લોક કરી દેવામાં આવી છે. આલમ એ છે કે તમે ચીનના થિયાનમેન સ્ક્વેરને સર્ચ કરતા જ તમને મિલતા જુલતા શબ્દો પણ નહીં મળે.ચીનના માથા પર ચોંટાડેલું કલંકિત ચિત્ર જેને થિયાનમેન હત્યાકાંડ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તેની ૩૩મી વર્ષગાંઠ નિમિત્તે વિશ્વ ફરી એકવાર સામ્યવાદી શાસનના લોહિયાળ દિવસને યાદ કરી રહ્યું છે, જ્યારે લાખો વિદ્યાર્થીઓને ચીન મોકલવામાં આવ્યા હતા.
સામ્યવાદી પક્ષે તેમને તોપથી ઉડાવી દીધા હતા. થિયાનમેન હત્યાકાંડની ૩૩મી વર્ષગાંઠ પર અમેરિકાએ કહ્યું છે કે ચીન તે ઈતિહાસને ભૂંસી નાખવાની કોશિશ કરી રહ્યું છે, પરંતુ તેમ છતાં અમેરિકા માનવ અધિકારોના સન્માનને પ્રોત્સાહન આપવાનું ચાલુ રાખશે. ચીનમાં તત્કાલીન બ્રિટિશ રાજદૂત એલન ડોનાલ્ડે લંડન મોકલેલા ટેલિગ્રામમાં જણાવ્યું હતું કે, “ઓછામાં ઓછા દસ હજાર નાગરિકો માર્યા ગયા હતા.”
આ વિરોધ સાથે સંબંધિત કેટલાક દસ્તાવેજાે ઘટનાના ૨૮ વર્ષ પછી ગયા વર્ષે જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. આ દસ્તાવેજાેમાં આ માહિતી આપવામાં આવી હતી. આ દસ્તાવેજાે આજે પણ બ્રિટનના નેશનલ આર્કાઈવ્ઝમાં હાજર છે. હોંગકોંગ બેપ્ટિસ્ટ યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસર જીન પીએ કબસ્ટીને જણાવ્યું હતું કે બ્રિટિશ આંકડા વિશ્વસનીય છે અને તાજેતરમાં બહાર પાડવામાં આવેલા યુએસ દસ્તાવેજાેમાં સમાન મૂલ્યાંકન કરવામાં આવ્યું છે.
