ભોપાલ – યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ લિસ્ટમાં ઓરછાના ઐતિહાસિક જૂથના નામાંકન માટે મધ્ય પ્રદેશ પ્રવાસન બોર્ડ દ્વારા તૈયાર કરાયેલ ડોઝિયર (સંકલિત દસ્તાવેજો)ને કેન્દ્ર સરકારે યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીને સોંપવામાં આવ્યા છે. વર્ષ 2027-28 માટે કેન્દ્રએ ઓરછાના ઐતિહાસિક જૂથને વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ તરીકે જાહેર કરવાની ભલામણ કરી છે. પેરિસ સ્થિત યુનેસ્કો કાર્યાલયમાં ભારતીય રાજદૂત વિશાલ વી શર્માએ યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સેન્ટરના ડાયરેક્ટર લાઝારે એલાઉન્ડાઉ અસોમોને ઓરછાનું ડોઝિયર સોંપ્યું છે. યુનેસ્કો દ્વારા સત્તાવાર જાહેરાત બાદ, ઓરછા દેશની એકમાત્ર વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ હશે જે રાજ્યના રક્ષણ હેઠળ છે.
પ્રવાસન અને સંસ્કૃતિના અગ્ર સચિવ અને મધ્યપ્રદેશ પ્રવાસન બોર્ડના પ્રબંધ નિદેશક શિવ શેખર શુક્લાએ જણાવ્યું હતું કે મુખ્યમંત્રી ડો.મોહન યાદવના માર્ગદર્શન હેઠળ રાજ્યના ઐતિહાસિક વારસાને જાળવવા અને પ્રવાસીઓને વિશ્વકક્ષાની સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવા માટે સતત પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે. અગ્ર સચિવ શુક્લાએ યુનેસ્કો દ્વારા ડોઝિયરને સ્વીકારવા બદલ ખુશી વ્યક્ત કરી હતી અને કહ્યું હતું કે રાજ્યની સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક વારસા માટે આ એક ગૌરવપૂર્ણ સિદ્ધિ છે. ઓરછા તેની અનન્ય સ્થાપત્ય શૈલી અને સમૃદ્ધ ઐતિહાસિક મહત્વ માટે જાણીતું છે. વર્લ્ડ હેરિટેજ લિસ્ટમાં નોમિનેશન થવાથી ઓરછાના ઐતિહાસિક વારસાની વૈશ્વિક ઓળખને વધુ મજબૂત કરશે. સાથે જ ઓરછા આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસીઓ માટે એક પ્રમુખ આકર્ષણનું કેન્દ્ર બનશે.
નોંધનીય છે કે, દર વર્ષે કેન્દ્ર સરકાર દેશના એક વારસાને યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ લિસ્ટમાં નોમિનેટ કરવા માટે યુનેસ્કો (યુનાઈટેડ નેશન્સ એજ્યુકેશનલ, સાયન્ટિફિક એન્ડ કલ્ચરલ ઓર્ગેનાઈઝેશન)ને ભલામણ કરે છે. યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ યાદીમાં રાજ્યના 14 સ્થળોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. ખજુરાહો મંદિર સમૂહ, ભીમબેટકા ગુફાઓ અને સાંચી સ્તૂપ યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સની કાયમી યાદીમાં સામેલ છે. યુનેસ્કોની કામચલાઉ યાદીમાં ગ્વાલિયરનો કિલ્લો, બુરહાનપુરનો ખુની ભંડારા, ચંબલ ખીણના ખડક કલા સ્થળો, ભોજપુરનું ભોજેશ્વર મહાદેવ મંદિર, મંડલાના રામનગરના ગોંડ સ્મારકો, ધામનારનું ઐતિહાસિક જૂથ, માંડુમાં સ્મારકોનું જૂથ, ઓરછાનું ઐતિહાસિક જૂથ, નર્મદાની ખીણમાં ભેડાઘાટ-લમેટાઘાટ, સાતપુરા ટાઇગર રિઝર્વ અને ચંદેરીનો સમાવેશ થાય છે.
છેલ્લા 5 વર્ષના સતત પ્રયત્નોથી મળી સફળતા
મધ્યપ્રદેશ ટુરિઝમ બોર્ડ દ્વારા 2019 અને 2021 માં અનુક્રમે યુનેસ્કોની કામચલાઉ સૂચિમાં ઓરછા અને ભેડાઘાટનો સમાવેશ કરવા માટે દરખાસ્ત તૈયાર કરવામાં આવી હતી. જેને ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) દ્વારા લાયક ગણવામાં આવ્યું હતું અને યુનેસ્કોના વર્લ્ડ હેરિટેજ વિભાગમાં મોકલવામાં આવ્યું હતું અને પછી તેને કામચલાઉ સૂચિમાં સામેલ કરવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. જાહેરાત પછી ટુરીઝમ બોર્ડ દ્વારા નિષ્ણાત સંસ્થાઓની મદદથી ઓરછા, માંડુ, ભેડાઘાટનું ડોઝિયર તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું અને ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણને મોકલવામાં આવ્યું હતું. ભારત સરકારના સાંસ્કૃતિક મંત્રાલયે પ્રાથમિક નિરીક્ષણ કરી ઓરછાના ડોઝિયરની ભલામણ કરતા યુનેસ્કોના વર્લ્ડ હેરિટેજ વિભાગને સોંપવામાં આવ્યું.
માનવતાના સામાન્ય વારસામાં યોગદાન
ભારતીય રાજદૂત વિશાલ વી શર્માએ યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સેન્ટરના ડાયરેક્ટર લાઝારે એલાઉન્ડાઉ અસોમોને ડોઝિયર સોંપતી વખતે જણાવ્યું હતું કે, વર્ષ 2027-2028 માટે વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠકમાં વિચારણા માટે મધ્યપ્રદેશમાં ઓરછાના ઐતિહાસિક જૂથ માટે નોમિનેશન ડોઝિયર સબમિટ કરવું એ એક મહાન સન્માનની વાત છે. તેમણે ભારત સરકારના સંસ્કૃતિ મંત્રાલય, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ, મધ્યપ્રદેશ રાજ્ય સરકાર અને તેમના અધિકારીઓનો ઉત્તમ સંકલન કરવા અને આ નામાંકન ડોઝિયરને સમયસર સબમિટ કરવા બદલ આભાર માન્યો. તેમણે કહ્યું કે ઓરછાનું ઐતિહાસિક સંકુલ ભારતના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક અને સ્થાપત્ય વારસાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ઓરછાનું નોમિનેશન ડોઝિયર રજૂ કરીને, અમે માનવતાના સામાન્ય વારસામાં યોગદાન આપવાની અને તેના અનન્ય સાંસ્કૃતિક મહત્વની વૈશ્વિક માન્યતાને પ્રોત્સાહન આપવાની આશા રાખીએ છીએ. તેમણે યુનેસ્કોની પ્રશંસા કરતાં વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટી ઓરછાના ડોઝિયર પર હકારાત્મક વિચારણા કરે તેવી અપેક્ષા છે.
ઓરછાના સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક વારસાનું વર્ણન
બુંદેલા સ્થાપત્ય શૈલી: ઓરછાનું સ્થાપત્ય બુંદેલા શાસકો દ્વારા વિકસાવવામાં આવ્યું હતું, જે એક અનોખી સ્થાપત્ય શૈલીનું પ્રતીક છે, જેમાં મહેલો, મંદિરો અને કિલ્લાઓનો સમાવેશ થાય છે.
જહાંગીર મહેલ: ઓરછાનો પ્રખ્યાત જહાંગીર મહેલ મુઘલ અને રાજપૂત સ્થાપત્યનો અનોખો સમન્વય છે. તે મુઘલ બાદશાહ જહાંગીરના સ્વાગત માટે બનાવવામાં આવ્યું હતું.
રાજા રામ મંદિર: ભારતનું એકમાત્ર મંદિર જ્યાં ભગવાન રામને રાજા તરીકે પૂજવામાં આવે છે. આ ઓરછાનું ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ દર્શાવે છે.
ચતુર્ભુજ મંદિર: આ વિશાળ અને ભવ્ય મંદિર અનન્ય સ્થાપત્યનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે.
ઓરછા ફોર્ટ કોમ્પ્લેક્સ: ઓરછાનો કિલ્લો સંકુલ બુંદેલખંડ પ્રદેશની શક્તિ અને પ્રતિષ્ઠાનું પ્રતિક છે, જેમાં મહેલો, દરબાર હોલ અને અન્ય ઐતિહાસિક રચનાઓનો સમાવેશ થાય છે.
બેતવા નદીનો કિનારો: ઓરછા બેટવા નદીના કિનારે આવેલું છે, જે તેને કુદરતી સૌંદર્ય પ્રદાન કરે છે અને તેને આધ્યાત્મિક અને સાંસ્કૃતિક પ્રવાસ માટે આકર્ષક બનાવે છે.
રોયલ છત્રીઓ: બેતવા નદીના કિનારે સ્થિત, ઓરછાની રોયલ છત્રીઓ બુંદેલા રાજાઓની યાદમાં બનાવવામાં આવી હતી અને તે શાહી સ્થાપત્યનું એક ભવ્ય ઉદાહરણ છે.
અમર મહેલ અને લક્ષ્મી નારાયણ મંદિર: આ મંદિરોમાં દિવાલ ચિત્રો અને સ્થાપત્ય બુંદેલા શાસકોની ધાર્મિક શ્રદ્ધા અને સાંસ્કૃતિક યોગદાનને પ્રતિબિંબિત કરે છે.
ઓરછાને યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ તરીકે નોમિનેટ થવાના મુખ્ય ફાયદા
• યુનેસ્કો દ્વારા વર્લ્ડ હેરિટેજનો દરજ્જો મળવાથી ઓરછાને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે મુખ્ય સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક સ્થળ તરીકે ઓળખવામાં આવશે.
• નોંધણી પછી આંતરરાષ્ટ્રીય અને સ્થાનિક પ્રવાસીઓની સંખ્યામાં ભારે વધારો થશે, જે સ્થાનિક અર્થતંત્રને મજબૂત બનાવશે.
• પર્યટનના વિકાસથી સ્થાનિક સમુદાય માટે રોજગારીની નવી તકો ઊભી થશે, જેનાથી તેમની આર્થિક સ્થિતિમાં સુધારો થશે.
• યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ બનવા પર ઓરછાને વિવિધ આંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠનો અને સંસ્થાઓ તરફથી સંરક્ષણ અને વિકાસ માટે સહયોગ મળી શકે છે.
• સ્થાનિક શિલ્પ, હસ્તકલા અને અન્ય સાંસ્કૃતિક ઉત્પાદનોનો પ્રચાર વધશે, તેમને રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય ઓળખ મળશે.
• યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ બનવાથી ઓરછા પર શિક્ષણ, સંશોધન અને અભ્યાસની નવી તકો ખુલશે, જે ઈતિહાસકારો અને સંશોધકોનું ધ્યાન આકર્ષિત કરશે.
• યુનેસ્કોની માન્યતા ઓરછામાં ટકાઉ અને પર્યાવરણ-સંવેદનશીલ પ્રવાસન વિકાસને પ્રોત્સાહન આપશે, તેની લાંબા ગાળાની પ્રવાસન સંભાવનાને મજબૂત કરશે.
