ભીમતાળની પહાડીઓમાં ફેલાયેલી ઠંડી હવા અને મધમાખીઓની મધુર ગુંજાર વચ્ચે પંકજ પાંડે પોતાના પરિવાર દ્વારા સંચાલિત મધમાખી પાલન કેન્દ્રના છત્તાઓમાંથી મધથી ભરેલું લાકડાનું ફ્રેમ સાવધાનીપૂર્વક ઉપાડે છે. થોડાં વર્ષો પહેલાં સુધી મધમાખી પાલનનો આ નાનો વ્યવસાય પરિવારના ખર્ચા પૂરાં કરવા માટે પૂરતો નહોતો. પરંતુ કુમાઉં યુનિવર્સિટીના એમ.બી.એ. વિદ્યાર્થી પંકજના જીવનમાં એક નવો વળાંક ત્યારે આવ્યો, જ્યારે તેમણે દેવભૂમિ ઉદ્યમિતા યોજના (DUY) હેઠળ આયોજિત બે દિવસીય બૂટ કેમ્પમાં ભાગ લીધો. આ યોજના ઉત્તરાખંડ સરકારના ઉચ્ચ શિક્ષણ વિભાગની પહેલ છે, જેને એન્ટરપ્રેન્યોરશિપ ડેવલપમેન્ટ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઇન્ડિયા (ઇડીઆઈઆઈ), અમદાવાદ દ્વારા અમલમાં મુકવામાં આવી છે.
આ પ્રશિક્ષણ શિબિરે પંકજની અંદર એક નવી વિચારસરણી જાગી — કે તેમના પરિવારનો પરંપરાગત મધઉત્પાદનનો વ્યવસાય એક આધુનિક અને બ્રાન્ડેડ ઉદ્યોગ બની શકે છે. મેન્ટર્સના માર્ગદર્શન હેઠળ તેમણે પોતાનો બિઝનેસ મોડલ કેનવસ તૈયાર કર્યો. તેમની લગન અને દૃષ્ટિને ધ્યાનમાં રાખીને, દેવભૂમિ ઉદ્યમિતા યોજના (DUY)ના મેન્ટર્સએ તેમને 12-દિવસીય ઉદ્યોગસાહસ વિકાસ કાર્યક્રમ (EDP) માટે પસંદ કર્યા, જ્યાં પંકજે પોતાના વ્યાવસાયિક વિચારોને વધુ સંવારીને આગળ વધારવાની સ્પષ્ટ દિશા મેળવી.
પંકજે પોતાના સપનાને હકીકતમાં ફેરવી દીધું. તેમણે ‘પર્વ હની’ નામથી પોતાનો બ્રાન્ડ લોન્ચ કર્યો — જે શુદ્ધતા અને વિશ્વાસ પર આધારિત છે. તેમને દેવભૂમિ ઉદ્યમિતા યોજના (DUY) અંતર્ગત ₹75,000ની પ્રારંભિક નાણાકીય સહાય મળી. માત્ર એક જ વર્ષમાં પંકજે ₹5,00,000નું રાજસ્વ હાંસલ કર્યું — જે તેમની મહેનત, નવીનતા અને યોગ્ય માર્ગદર્શનના સુંદર સંયોજનનું પરિણામ હતું. હવે તેમનો લક્ષ્ય છે કે પર્વ હનીને એક ઉત્તમ, વિશ્વસનીય અને પ્રાદેશિક ઓળખ ધરાવતા બ્રાન્ડ તરીકે વિકસાવવું અને વર્ષ 2028 સુધી તેને ₹25 લાખના વ્યવસાય સુધી પહોંચાડવું.
એ જ રીતે, ઉત્તરાખંડના જંગલોમાં લાગતી આગથી થતા નુકસાનને ધ્યાનમાં રાખીને, ઝૈનબ સિદ્દીકીએ એક નવું ઉકેલ શોધવાનો નિશ્ચય કર્યો. સરકારી પી.જી. કોલેજ, ન્યૂ ટેહરીમાંથી વનસ્પતિશાસ્ત્ર (Botany) માં સ્નાતકોત્તર થયેલી ઝૈનબએ ‘ઇકો નેક્સસ ઇનોવેશન પ્રાઇવેટ લિમિટેડ’ ની સ્થાપના કરી — જે સૂકી ચીળની પાંદડીઓ (pine needles) થી કમ્પોઝિટ બોર્ડ બનાવે છે. દેવભૂમિ ઉદ્યમિતા યોજના (DUY) ના પ્રશિક્ષણે ઝૈનબને પોતાના વિચારને વધુ મજબૂત અને વ્યવહારુ રૂપ આપવા માટે પ્રેરિત કર્યું. આ પ્રશિક્ષણ દ્વારા તેમણે પોતાનો પેટન્ટ અને ટ્રેડમાર્ક નોંધાવ્યો અને નાણાકીય સહાય પણ મેળવી. તેમને ઉત્તરાખંડ સરકાર તરફથી ₹75,000, હીરો મોટોકોર્પના સીએસઆર ફંડમાંથી ₹1,00,000 અને આઈઆઈએમ કાશીપુર તરફથી ₹5,00,000નું સમર્થન પ્રાપ્ત થયું.
દહેરાદૂનના માલદેવતાના રહેવાસી પ્રિન્સ મંડલે જ્યારે દેવભૂમિ ઉદ્યમિતા યોજના (DUY) સાથે જોડાવાનો નિર્ણય લીધો, ત્યારે તેમનો ઇરાદો વેન્ડિંગ મશીનો બનાવવાનો હતો. પરંતુ મેન્ટર્સના માર્ગદર્શન હેઠળ, તેમણે પોતાના વિચારને એક નવો દિશા-મોડ આપ્યો અને ‘ઇમોજીઝ કેફે (Emojis Café)’ નામથી એક અનોખું ઉદ્યોગ શરૂ કર્યું, જ્યાં તેઓ 21 દિવસ સુધી તાજા રહેતા ગ્લાસ કપકેક્સ તૈયાર કરે છે. તેમના આ નવીન વિચાર અને પ્રયોગશીલતા ને ધ્યાનમાં રાખીને તેમને ₹75,000ની પ્રારંભિક નાણાકીય સહાય આપવામાં આવી. હવે પ્રિન્સનું લક્ષ્ય છે કે તેઓ પોતાના ઉદ્યોગમાં ઝીરો-વેસ્ટ કિચન મોડલ અપનાવે, જેમાં સોલાર ડ્રાયિંગ અને પ્રોસેસિંગ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ થશે — જેથી તેમનો વ્યવસાય એક પર્યાવરણમૈત્રી મોડલ તરીકે વિકસી શકે.
દેવભૂમિ ઉદ્યોગસાહસ યોજના (DUY) હેઠળ હવે ગામો ધીમે ધીમે અવસરોના નવા કેન્દ્રો તરીકે વિકસતા જઈ રહ્યા છે. જે યુવાનો ક્યારેક રોજગારની શોધમાં ઘર છોડી રહ્યા હતા , તેઓ હવે પોતાના જ ગામોમાં ઉદ્યોગ સ્થાપી રહ્યા છે — જ્યાં પરંપરા અને નવીનતાનું સુંદર સંમિલન જોવા મળે છે. આ યુવાનો પોતાના પ્રયાસોથી પર્વતોમાં સફળતાની નવી વ્યાખ્યા લખી રહ્યા છે.
સપ્ટેમ્બર 2023માં શરૂ થયેલી દેવભૂમિ ઉદ્યમિતા યોજના (DUY) એ ઉત્તરાખંડમાં ઉદ્યોગસાહસની નવી કિરણ પ્રગટાવી છે. આ યોજનાના અંતર્ગત 124 કેમ્પસોમાં ‘દેવભૂમિ ઉદ્યોગસાહસ કેન્દ્રો’ ની સ્થાપના કરવામાં આવી છે, જેના માધ્યમથી 14,260 વિદ્યાર્થીઓને ઉદ્યોગસાહસને કારકિર્દી તરીકે અપનાવવાના લાભો અંગે જાગૃત કરવામાં આવ્યા છે. આ પહેલની સ્થિરતા અને સતત પ્રવાહ જાળવી રાખવા માટે 185 ફેકલ્ટી મેન્ટરોનું પ્રશિક્ષિત સમૂહ પણ તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. અત્યાર સુધીમાં આશરે 8,901 વિદ્યાર્થીઓને ન્યૂ એન્ટરપ્રાઇઝ ક્રિએશન અને એન્ટરપ્રાઇઝ સ્કેલિંગ અપ જેવા વિષયો પર વિશેષ પ્રશિક્ષણ આપવામાં આવ્યું છે. આ બધી પ્રવૃત્તિઓને એવાં પાઠ્યક્રમના અંતર્ગત અમલમાં મૂકવામાં આવી છે, જેને ઇડીઆઈઆઈ એ ખાસ કરીને એ દૃષ્ટિએ તૈયાર કર્યો છે કે તેનાથી નિરંતરતા, સ્થાયિત્વ અને દીર્ઘકાલીન પ્રભાવ સુનિશ્ચિત થઈ શકે.
